Pagine
sabato 28 maggio 2011
Konversacio kun Dio pri la religioj...
venerdì 27 maggio 2011
Statistikoj pri Esperanto kaj ĝiaj originaj lingvoj
martedì 24 maggio 2011
Divinarto eksplikita: I Ĉing, kreemo kaj ideo-kunligado
martedì 17 maggio 2011
Eltiraĵo de "Armiloj, Ĝermoj kaj Ŝtalo. La Destinoj de la Homaj Socioj."
De la libro Guns, Germs, and Steel. The Fates of Human Societies. ("Armiloj, Ĝermoj kaj Ŝtalo. La Destinoj de la Homaj Socioj.") de Jared Diamond.
"La teorioj, kiuj baziĝas sur la rasaj diferencoj ne nur estas malamindaj, ili ĉefe eraras. Ne ekzistas nura konvinka pruvo de la fakto, ke ekzistas denaskaj, intelektaj diferencoj inter la homaj popoloj. Kiel mi montros post nelonge, tiuj, kiuj nuntempe vivas "ankoraŭ dum Ŝtonepoko"
La psikologoj ĉiel klopodis malkovri la denaskajn diferencojn pri la intelekta kvociento de personoj, kiuj devenas de diversaj zonoj de la mondo: ni pensu pri la penoj, kiuj la Usonaj esploristoj (blankuloj) faris por pruvi, ke la nigruloj de Afrika origino estu malpli inteligentaj. Tamen, kiel estas konata, tiuj esploradoj estas difektitaj de la fakto, ke la diferencoj inter etnaj grupoj estas grandegaj, ĉefe de la socia vidpunkto, kaj la niaj konaj kapabloj, kiam ni estas plenkreskaj, estas influitaj de la medio, kie ni pasigas nian infanecon. Krome, la kutimaj intelektaj testoj emas mezuri la kulturajn kapablojn kaj ne hipotezan "denaskan inteligenton"
Miaj ideoj pri ĉi tiu temo devenas de 33 jaroj de laboro kun la gvineanoj en ilia socio. Ekde la komenco, mi rimarkis, ke ili averaĝe estis pli inteligentaj, atentaj, esprimema kaj interesitaj pri aĵoj kaj personoj ol kutimaj eŭropano aŭ usonano. Ili sukcesas pli bone ol la okcidentanoj pri apartaj taskoj, kiuj bezonas, prudente, superajn kapablojn – kiel kreado de mensan mapon de ne kutima medio. Kompreneble, la gvineanoj malpli bone ol okcidentanoj sukcesas tie, kie necesas kompetentoj, kiujn al ni estas instruitaj denaske: analfabeto, kiu venus de lia vilaĝo al niaj urboj, ŝajnus sendube stulta de nia vidpunkto. Tamen, pensu pri kiom ŝajnus stulta mi de ilia vidpunkto, kiam mi estas en ĝangalo, tute ne kapabla pri plenumado de simplaj taskoj – kiel laŭiri spuraron aŭ konstrui ŝirmon – al kiuj ili alkutimiĝis ekde infaneco.
Mia impreso pri la inteligenteco de gvineanoj povas estis ĝusta pro du simplaj motivoj. Unue, la eŭropanoj vivis dum jarcentoj en homplenaj socioj dotitaj de aŭtoritatoj centraj kaj juĝaj. La ĉefa kaŭzo de morto en tiaj socioj ĉiam estis pro infektaj malsanoj kun epidemiaj karakterizoj (kiel variolo), dume la hommortigo kaj la morto dum milito estis relative malmulte komunaj. Tiuj, kiuj transvivis epidemiojn, ĝenerale sukcesis transdoni siajn genojn al idaro; tiele nuntempe granda parto de la naskiĝintoj en Okcidento vivas sufiĉe longe por lasi idaron, sen iu ajn selektema premo sur la inteligenteco kaj sur la gena kvalito. En Nov-Gvineo, anstataŭe, oni vivis en socioj tre malmulte homplenaj, kie la epidemioj ne disvastiĝis, kaj kie la ĉefa morto-kaŭzo estis pro hommortigoj, senĉesaj tribaj militoj, malabundo de manĝaĵo kaj akcidentoj. Kompreneble, en tia medio nur la plej inteligentaj kaj lertaj transvivas kaj reproduktiĝas.
La mortokvanto en la Eŭropaj socioj, anstataŭe, malmulte rilatis al inteligenteco, kaj multe rilatis al genetiko kaj biokemio (ekzemple, la sangaj grupoj B kaj 0 estas pli rezistaj al variolo ol la grupo A). Alivorte, la natura selektado favore al genoj de la inteligenteco estis pli grava en Nov-Gvineo ol en niaj socioj kompleksaj kaj homplenaj, kie ĉefe gravis la kemio.
Krom tiu motivo de kemia naturo, alia ekspliko de la supozita supereco de la gvineanoj povas estis socia. La Eŭropaj kaj Usonaj infanoj pasigas multan tempon en pasiva kontemplado de televido, radio kaj kino: en averaĝa Usona hejmo, la televido estas ŝaltita dum sep horoj ĉiutage. La junaj gvineanoj, sen tiaj oportunoj, elspezas grandan parton de sia tempo farante: ludas inter si mem, interparolas kun la plenkreskuloj kaj tiel plu. La infaneco-psikologoj bone scias, ke infano bezonas ĝustan instigon por evoluigi ordinaran inteligentecon, kaj la neesto de instigoj povas eĉ porti al mensaj problemoj; jen la kialo, eble, pro kiu la gvineanoj averaĝe montras pli bonaj mensaj funkcioj ol okcidentanoj. Do, la gvineanoj ŝajnas pli inteligentaj de ni ĉe gena nivelo, kaj sendube iliaj infanoj ne suferas de la teruraj mensaj deficitoj de la mensa evoluo, specifaj de la okcidento."
sabato 14 maggio 2011
Eterne - by John Williams
Vi memoras la filmon "Artefarita Inteligento"? Estis belega filmo de Steve Spielberg. Ĝi estis skribita de li kaj de Stanley Kubrik.
Por ni ne estas tempo kaj spaco
eterne, por ĉiam
Pri la kuracebla stulteco de la maljunuloj...
Laŭ mi estas tre grava diskuti pri io ajn. La menso devas esplori ĉion, ĉar, alie, multaj ebloj foriĝas. Ekzemplo estas la maljuneco kaj la ebloj, kiujn ĝi permesas.
Mi plurfoje aŭdis personoj diri: "Ne, mi ne provas, ĉar mi jam havas apartan aĝon. Provu vi, kiu estas juna!"; "Ĉu lerni lingvo ĉe mia aĝo? Ĉu vi estas freneza? Mi ne plu havas la aĝon por fari tion!"; "Ĉi tiuj estas aferoj por la junaj!"; ktp.
Kia estas la komuna ideo de ĉi tiaj personoj? Kio permesas al ili pensi, ke ili havas ion malsimila ol junuloj? Mi imagas, ke multaj el tiuj maljunuloj respondus: "Nu, la diferenco estas memkomprenebla: kiam oni estas juna, oni povas pli rapide kompreni ion ajn; maljuniĝante, ĉio malfaciliĝas. La cerbo kaj la korpo ne plu subtenas la menson, do nia animo, tiel kiel dum juneco."
Kaj, mi demandus: "Kia estas la kaŭzo de ĉi tia ruiniĝo?"
La respondo povus esti: "Estas klara! Rigardu la formo de junulo kaj de maljunulo. Kion vi vidas? Ĉu vi ne rimarkas, ke la junulo estas plena ol energio, dume la maljunulo penas eĉ pri la plej simplaj ĉiutagaj agoj? Ĉi tiu estas la klara diferenco! Kiel vi povas ne konsideri tion?"
"Nu, la fakto estas, ke vi ankoraŭ ne klarigis al mi tion, kio vere okazas en niaj korpoj, kiam ni maljuniĝas."
"Kial mi devus precizigi tiun procezon? La konsekvencoj estas klaraj, sendepende de tio, kio precize okazas. Koni la biologio de la maljuniĝado utilus al nenio: ĉiuj finfine maljuniĝos!"
"Vi tute certa, ke ne utilas koni la biologio de la maljuniĝado? Mi havus kelkan argumenton kontraŭ tia aserto."
"Mi jam scias, kien vi volas iri per viaj demandoj. Certe, la scienca progreso estas tre grava. Pli aŭ malpli frue la homeco trovus la metodon por longigi la vivon de la personoj, malrapidigante la maljuniĝadon de ĉiuj. Tamen, tiu celpunkto ankoraŭ ne estas atingita. Kaj, konsidere ke la scienco estas malrapida, kial zorgi pri ĉi tiuj aferoj? Estas malĝoja pensi pri la neeviteblo."
"Vi parolas, kvazaŭ vi konus la atingojn de la sciencoj. Tamen, ĉu vi vere konas ilin? Ĉu vi vere scias, kion oni jam povas atingi?"
"Nu, ne rekte. Kiel vi scias, mi ne okupiĝas pri scienco. Kaj tiu ne estas mia fako. Tamen, se io interesa estus malkovrita, tiam mi jam estus aŭdinta ĝin!"
"Kaj, kial vi havus ĉi tiun sekurecon? Kial vi estus tiel informitaj pri tiaj malkovroj?"
"La televido, mia kara junulo. La televido kaj la ĵurnaloj. Ĉu vi kredas, ke se io vere interesa estis malkovrita, ĵurnaloj kaj televidoj ne estis jam priparolinta ĝin?"
"Jes, mi fundamente kredas, ke apartaj interesaj sciencaj malkovroj ne estu disvastigitaj."
"Ĉu vi estas asertanta, ke apartaj gravaj informoj vole ne estu disvastigitaj? Ĉu vi estas komplotuliĝanta?"
"Ne, ne. Mi ne pensas, ke ekzistu iu ajn, kiu vole limigas la disvastigon de la informoj..."
"Ĉu do? Kion vi celas diri?"
"Simple: ekzistas tro informoj, kaj ĉu la ĵurnalistoj ĉu la televidistoj ne kapablas sekvi la torenton da novaj eltrovoj. Pensu pri ĉi tiu situacio: nur en fiziko estas eldonitaj centoj da sciencaj artikoloj ĉiutage! Ĉu vi komprenas la kvanton da informoj? Kaj pensu, ke la fizika branĉo de la scienco estas unu el la malpli multenombraj pri nombro da sciencistoj. La sciencistoj ira tien, kie estas la monoj. Kaj la plej financitaj branĉoj estas la kuracistaj. Fakte, pri la homa biologio ĉiutage estas eldonitaj miloj da artikoloj!"
"Mi komprenas vian vidpunkton, kaj la nombroj, kiujn vi montris al mi estas mirindaj. Kaj tamen, mi ankoraŭ pensas, ke mi pravas. Se mi estus sciencisto, kaj mi estus trovinta tre interesan aferon por la tuta homaro, ĉu vi pensas, ke mi ne krius tion al la tuta mondo? Se neniu krias, nenio vere interesa estis malkovrita."
"La fakto estas, ke ekzistas tiel multaj tre interesaj eltrovoj, ke ekzistas multegaj krioj! Kaj tamen, se krio estus en trankvila medio, tiu krio estus tre evidenta; kaj tamen, se krio estus farita samtempe al aliaj krioj, ĝi tute ne estus komprenebla! Ĝi perdus gravecon! Fakte, la nuntempa problemo estas la troa kvanto da informoj. Oni tre malfacile sukcesas kompreni ion, kiam oni havas tiel multajn informojn!"
"Mi pensas, ke mi povas konsenti kun vi. Tamen, ŝajnas al mi, ke ni malproksimiĝis de la komenca argumento: la maljuneco."
"Mi tute ne forgesis ĝin. Fakte, mi redemandas al vi la antaŭan: kial vi pensas, ke la maljuna-kondiĉo estas tiel malsimila ol la juna?"
"Ĉar estas memvidebla afero! Kiel mi jam konsilis al vi, observu junulojn kaj maljunulojn, ĉu vi vidas diferencojn?"
"Certe, kaj tamen eĉ rigardanta du samaĝajn homojn mi povas vidi diferencojn."
"Kompreneble! Tamen tiuj diferencoj, kiujn vi vidas inter la samaĝuloj, estas de malsimila speco ol tiuj inter du malsamaĝuloj. Inter du samaĝuloj la diferencoj, krom kondute kaj korpe, estas inter la ebloj, kiujn ili enhavas: preskaŭ la sama kvanto, sed diversa kvalito. La diferencoj inter la ebloj de maljunuloj kaj junuloj estas ne nur kvalite, sed eĉ kvante! Ju pli ni maljuniĝas, des pli niaj ebloj malmultenombriĝas!"
"Ni supozu, ke tiu veru: ju malpli juna ni estas, des malpli multenombraj estas niaj ebloj. Lasu min uzi imagajn nombrojn nur por pli bone klarigi mian vidpunkton,"
"Certe, daŭru."
"Bone. Imagu, ke ni ĉiuj, ĵus naskiĝintaj, havu centojn da ebloj. Ĉi tiuj ebloj estas la plej malsimilaj. Supozu, ke ĉiu jaro unu el la ebloj foriĝu. Tiel ke kiam oni estas 30-jaraĝa, ni ankoraŭ havas 70 eblojn, kaj kiam 70-jaraĝa nur 30 eblojn. Kiam ni finfine fariĝis 100-jaraĝa ni ne plu povus fari ion: niaj ebloj finiĝis."
"Ho, ve! Kian teruran bildon vi ĵus priskribis! Kaj tamen ĝi preskaŭ adaptiĝas al mia vidpunkto."
"Bone. La mia demando nun estas: kial supozi, ke la nombroj de la dinamiko de la maljuniĝado estu precize tiuj, kiujn mi priskribis? Kial la komencaj ebloj precize estas 100 kaj la rapideco, pere de kiu ili foriĝas, precize estas unu ĉiujare?"
"Ba... mi ne scias. Vi diris tiujn nombrojn."
"Nu, tiam, ni provu imagi la saman dinamikon pere de aliaj nombroj. Se la komencaj ebloj estas miloj, eble eĉ milionoj, plutenante la saman foriĝo-rapideco – unu ĉiujare – tiam ni atingas la rezulton, laŭ kiu ni komencis kun miliono da ebloj kaj post jarcento ni restis kun miliono minus cent ebloj! Preskaŭ nenio ŝanĝiĝis!"
"Mi komprenis vian argumenton, sed mi pensas, ke vi iomete estas ludanta kun la kvantojn. Via argumento estas nura mensa ludo. La vero estas fronte al niaj okuloj: kiam la personoj maljuniĝas, ili ordinare perdas la eblojn; komparante maljunulon al junulo, kutime ni vidas, ke la junulo estas plena ol ebloj."
"Bone! Vi nun uzis du interesaj e-vortoj: ordinare kaj kutime. Ĉi tiuj du vortoj estas preskaŭ sinonimoj, kaj en ĉi tiu kadro la du egalas. Fakte, vi estas asertanta ke kutime via regulo pri la ebloj de junuloj kaj maljunuloj estas ĝusta. Do, via hipoteza, natura leĝo pri la maljuniĝado estas unu el tiuj leĝoj en kiu validas la sekva aserto: ekzistas esceptoj, kiuj konfirmas la regulojn, la leĝojn."
"Jes. Vi ne trovis ion eksterordinaran. Fakte, se vi trovus escepton, ekzemple maljunulo, kiu estas tre juneca kaj plena el ebloj, vi nur trovis escepton, kiu konfirmas la regulon: la plej parto de la maljunuloj perdis la eblojn kaj ili ne plu povas fari multon."
"Kaj, se mi demandus al vi, kial tiu escepto estas malsimila ol la aliaj, kial povas ekzisti personoj, kiuj ne apartenas al tiu regulo, kion vi respondus?"
"Nu, la homa biologio ne estas perfekta dezajno. Vi ne povas pensi, ke la homa korpu konduku perfekte kiel komputilo. Do, ekzistas kelka bonŝanca homo, kiu havas la ĝustan aron da genoj."
"Bone... mi vidas, ke vi estas rilatanta al biologio por ekspliki ĉi tiun strangaĵon."
"Certe, kiel alie oni povus ekspliki tion?"
"Kompreneble. Kaj tamen biologio estas tre kompleksa temo. Ĉu vi certas, ke vi konas sufiĉe la homan biologion por aserti ion pri ĝi?"
"Nu, ion mi studis pri biologio, kiam mi estis juna, dum la supera mezlernejo."
"Certe, tamen se vi konus la fakon iom pli bone, vi scius, ke monatoj post monatoj novaj eltrovoj komplikas la kadron. Ni ne plu estas certaj pri ĉio."
"Vi kaj mi, sendube, ĉar ni ne estas nek biologoj nek kuracistoj."
"Prave. Kaj tamen nur konanta iom pri la novaj eltrovoj, oni povas diri, ke la kadro estas tute malsimila ol antaŭ dek jaroj. Krome, la sciencistoj estas nekredeble fakaj tiom, ke preskaŭ neniu sukcesas meti la tutajn informojn kune, prilaborante ilin kaj akirante novajn vidpunktojn pri la plej ordinaraj aferoj de la homoj, kiel al maljuniĝado."
"Ĉu vi estas asertanta, ke tio, kion ni nun konas, estas tute malvera?"
"Ne, ne tute. Mi estas asertata, ke multaj el la komunaj kredoj pri la homa biologio baziĝas sur maljunaj konoj de la homa biologio. Nun la sciencistoj estas iom pli singarda antaŭ fari strangaj asertoj pri la tuta biologio. Fakte, kial vi pensas, ke maljunulo estu malpli bona ol junulo pri memorado de fremdaj vortoj?"
"Ĉar la cerbo de maljunulo funkcias malpli bone ol tiu de junulo."
"Kaj kial vi asertas tion? Kie estas la pruvoj de via afero?"
"Multaj maljunuloj penas eĉ parolanta sia denaska lingvo, imagu kiom ili penus fronte al fremdaj vortoj! Krom tio, la nervaj ĉeloj de la cerboj ne plu naskiĝas."
"Ĉu vi konas escepton al tio?"
"Certe. Kiel oni antaŭe jam diris: ĉiam estas escepto."
"Bone. Do vi pensas, ke ĉi tiu aparta homo havas apartajn genojn, kiuj influas sian memorigo-kapablon dum maljuneco, ĉu ne?"
"Jes. Nepre! Eble liaj neŭronoj ne tiel rapide ruiniĝas. Kaj tiu estas vera bonŝanco!"
"Kion vi respondus, se mi dirus al vi ke freŝdataj esploroj montris, ke tio ne veras?"
"Kion vi celas diri?"
"La neŭronoj ne foriĝas ĉiukaze. Ĉio dependas de la persono mem, kaj ne multe dependas de siaj genoj. Aŭ pli bone. La genoj havas sendube parton en tiu ĉi kadro, sed ili ne estas la ĉefrolanto."
"Do... kion tiu implicas?"
"Implicas, ke ni ne multe konas pri ni mem."
"Konsentite. Kaj tamen, kiel vi eksplikus la fakto, ke la plej parto de la maljunuloj havas pli multajn problemojn ol junuloj? Eĉ nur memorigi vortojn, kiu ne bezonas korpan laboron."
"Mi havas ideon. Mi ne scias, se tiu ideo ĝustas, sed ĝi estas alternativo ol la plej malfeliĉa teorio."
"Nun mi estas scivola pri via sendube stranga teorio."
"Mi pensas, ke ĝi ŝajnos multe malpli stranga, post mi estos eksplikinta ĝin."
"Nu, komencu!"
"Unu el la fundamentaj malkovroj de la lastaj jaroj estas, ke en nia korpo ĉio tio, kion ne plu estas uzita, ne plu estas plutenita. Nome, se vi bendus unu el viaj okuloj, tenante ĝin tiele dum multa tempo, tiu okulo ne plu povus vidi kiam finfine liberigita. La cerbaj strukturoj, kiuj okupiĝas pri la kaptado de la vida signalo kaj pri ĝia prilaborado, ne plu ekzistus, aŭ ili estus atrofiiĝintaj."
"Mi vetas, ke vi volas aserti, ke se persono ne plu uzas sian vorto-memorigo-kapablon, pli aŭ malpli frue la cerba strukturo, kiu okupiĝis pri tio, ne plu ekzistus. Kaj tiu, laŭ vi estus la kialo pro kiu multaj homoj, maljuniĝante, perdas iliajn kapablojn."
"Jes. Mi preskaŭ pensas tion. La afero, tamen, ne estas tiel simpla."
"Ĉu ne?"
"Ekzistas esploroj, kiuj montris, kiel certaj cerbaj strukturoj estas aparte senmortaj. Nome, se vi bendus vian okulon ĝis vi ne plu kapablas vidi pere de ĝi, vi reakiros tian kapablon post ne malmulta tempo."
"Ĉu la strukturo reformiĝas?"
"Ekzakte. Tamen, se vi estus tre juna, ekzemple sub la 3 jaroj, kaj vi havus benditan okulon dum pli ol jaro, via okulo ne plu povus reakiri siajn kapablojn, kaj via vidkapablo pere de tiu okulo estus por ĉiam perdita."
"Nekredeble!"
"Fakte, ekzistas krita periodo, dum kiu certaj cerbaj strukturoj, kiuj okupiĝas pri la vidado, bezonas formiĝi. Se ili ne atingus maturecon en la unuaj jaroj de vivo, ili ne plu kapablas reformiĝi poste."
"Kaj, kio pri la aliaj ecoj de la cerbo."
"La afero estas preskaŭ la sama. Viaj kapabloj dependas de kiom vi uzas ilin. La mekanismo ne nur plenumiĝas plutenante la jam ekzistantajn kapablojn, sed ĝi eĉ permesas la kreadon kaj evoluigadon de novaj kapabloj."
"Sed, kio pri la neŭronoj? Ĉu ili ne plu mortas?"
"Ili povas morti, kaj tamen povas renaskiĝi. Ĉio dependas de kiam vi instigas vian cerbon. Ju pli ofte kaj intense vi instigas ĝin, des pli forte ĝi respondos."
"Do, pro tio, kion vi ĵus rakontis al mi, ni maljunuloj ne plu havas ekskuzojn: se ni fariĝas stultaj, ĉio dependas de nia vivmaniero, kaj se ni restas stultaj kaj ne pliboniĝas, ĉio dependas de nia malvigleco. Kaj tamen, kial ĉi tiaj aferoj ne estis malkovritaj antaŭe?"
"Mi ne povas respondi precize al tiu demando: ĉio dependas de la aparta historio, kaj la historio estas konsistigita de nenombreblaj hazardaj eventoj. Tamen mi pensas, ke plurfoje ekzistas kulturaj premoj, kiuj limigas nin. Efektive, antaŭ multaj jaroj, kiam la korpaj kondiĉoj estus tre gravaj kaj la konoj, por pluteni tiajn kondiĉojn bonaj, ne estis tiel evoluintaj kiel hodiaŭ, la plej eta korpa manko povis esti decida. Krome, la manĝo ne estis tiel bona, kaj la kvanto da manĝaĵo esti eta. Mi ne miras, se la familioj kutime koncentriĝis iliajn rimedojn sur la junuloj, tute neglektante la maljunulojn. Tiel, la kulturo, forĝita el la bezono, influis nin, kiuj ne plu havas tiujn problemojn."
"Nun ke mi bone pensas, nur antaŭ malmultaj jaroj, la 50-jaraĝuloj estis konsideritaj jam maljunaj. Kaj tamen nun, ili estis konsideritaj preskaŭ ankoraŭ junuloj. Fakte, ili kutime povas atendi, ke ilia vivo daŭru eĉ la duoblo!"
"Kaj mi volas rimarki alian gravan punkton. Multaj el tiuj, kiuj sukcesas atingi grandajn aĝojn, ne tute konfidas sin al kuraciloj. Kaj ĉi tiu estas mirinda: ne estas la medicino, kiu ĉiam permesas la longvivecon! Do, kio estas?"
"Ili manĝas pli bone, kaj konservas sin pli bone. Simple ili estas pli atentaj al siaj korpoj."
"Kaj eble eĉ al siaj mensoj. Ĉi tiu estas la magio de la homa korpo. Uzu ĝin tre bone, kaj tre ofte kaj tre malsimile, kaj ĝi ĉiam estus tre vigla!"
"Tamen, estas tre mirinda, kiel la plej parto el la maljunuloj ŝajnas ne konscii pri tiuj faktoj. Kiel ĉi tiu povas esti? Fakte, eĉ nur hazarde, apartaj konoj povas estis eltrovitaj, kaj poste disdonitaj."
"Mi pensas, ke la perdado de kapabloj de la maljunuloj estas influita de multaj faktoroj. Ekzemple, la fakto ke multaj el la nunaj maljunuloj komencis labori tre junaj. Kiam ili poste atingis la pensio-periodon, ili ne estis alkutimiĝintaj al la vivo sen laboro, kaj ili tre multe penas adapti al la novaj kondiĉoj."
"Ĉi tiu eble estas alia speco de muskolo, kiun ni ĉiam devas trejni: la kutimo pri ŝanĝi kutimojn!"
"Ekzakte. Fakte, ŝanĝi kutimojn estas tre laciga, ĉar ni devas rekrei aliajn solvojn por novaj problemoj. Ĉi tiu tre lacigas nin, ĉefe se ni ne plu estas alkutimiĝinta al problemo-solvado. Se ni okupiĝas pri iu nura laboro en nia vivo, niaj kapabloj specialiĝus en unuopa direkto. La instigo de la cerbo de pli direktoj povas nur helpi ĝin."
"Mi devas konfesi al vi du aĵojn."
"Ĉu vere? Mi estas scivola!"
"Unue, la babilado kun vi plenis min ol espero, kaj por esperantisto estas tre fundamenta!"
"Mi tute komprenas!"
"Due, mi nur konas mian denaskan lingvon kaj Esperanton. Kaj tamen, mi ĉiam volis lerni la rusan lingvon. Mi ne scias la kialon, sed tiu lingvo ĉiam allogis min. Kaj tamen mi neniam lernis ĝin. Komence la motivo rilatis al la malmultaj tempo kaj ebloj, kiujn mi havis dum juneco. Poste la motivoj rilatis al la fakto, ke mi sentis min tro maljuna por komenci. Kaj tamen, laŭ viaj argumentoj precize la fakto ke mi perceptas min kiel maljuna, estas la kaŭzo de mia maljuniĝo. Fakte aŭtomate-realiĝante antaŭvido!"
"Ekzakte! Studu, laboru, sekvu viajn interesojn. Kaj ĉefe kiam vi sentos, ke vi ne sukcesos, daŭru! Kaj frue vi preteriros ĉiun problemon! Via cerbo ne atendas alion, ke instigojn. Multaj, diversaj instigoj!"
P.s.: eta sed grava precizigo, fundamenta por ĉiuj tiuj, kiuj ne ŝatis la titolon.
Laŭ mi la termino "maljuneco" estas unu el tiuj vortoj, kiujn mi perceptas kiel malplenaj; t.e., ili ne rilatas al io natura, kiun oni povas sperti science. Fakte, mia difino de "maljunulo" estas "iu, kiu konsideras sin maljuna" ne "unu, kiu estas maljuna". Do, ne ekzistas vera aĝo, post kiu iu iĝas maljuna: ĉio dependas de lia vidpunkto.La "stulteco" de mia titolo rilatas precize al aro de la maljunuloj, nome al aro de "tiuj, kiuj konsideras sin maljunaj".
Kompreneble, ĉi tiu mi uzas "maljuna" laŭ la ordinara, malfeliĉema senco.
La "kondiĉo de maljuneco" estas la kondiĉo pro kiu, maljunulo (iu kiu difinas sin tiele) sin-limigas, perdante ĉiujn la ĝojojn, kiujn la vivo ankoraŭ oferus al li, se li ne sentus sin maljuna.
La sonĝoj estas malveraj...
Mi estas leganta la libron de Daniel Dennet, Cosciousness Explained (Konscio Eksplikita). Mi tuj trovis ion tre interesan.
Imagu, ke ni homoj povu atingi la teknologian nivelon, kie ni povu rekte instigi la cerbon por krei mensajn bildojn, kiuj estu tre verŝajnaj. Anstataŭ krei videoludojn, kie la ĉefa interago estiĝu pere de ekrano kaj komputila klavaro, imagu, ke tiu hipoteza teknologia nivelo permesu al ni rekte formi la bildojn, la sonojn kaj ĉiun alian percepton en la cerbo de la ludanto. Kaj, imagu eĉ, ke tiu ludanto povu interagi libere kun la medio. Ekzemple, se tiu videoludo estu lokita en arbaro, la ludanto povus alproksimiĝi al arbo, tuŝi ĝin, perceptante la krudecon de la arboŝelo. Li povus eĉ preni folion, kaj lasi ĝin fali teren. Kaj li povus repreni tiun folion, relasi ĝin fali, kaj, dum la falado de la folio, li povus blovi al folio tiel, ke la folio moviĝus tre hazarde.
Ĉi tiu ekzemplo montras ion, kio igas neeblaj tiajn teknologiajn nivelojn: bona simulado de nia universo bezonus tre multajn kalkulaĵojn de hipoteza super-komputilo por esti realigebla; ili ne nur estus tre multaj, ili estus troaj. Fakte, multaj el la naturaj fenomenoj estas la sumo de preskaŭ senfinaj interagoj de partikloj, kaj tiuj partikloj interagas pere de tre precizaj leĝoj, kiujn ni ne tute konas. Kaj tiuj kalkuladoj devus esti plenumitaj en reala tempo; do, estas komprenebla, ke tia superege-komputilo praktike neeblus.
Tre grava detalo estas la interago. Interago igas ĉion tre komplika. Se ne ekzistus interago, la vivo estus kiel filmo: sperto de bildoj, sonoj, ktp, kie, tamen, ni ne povus interagi kun tiuj perceptoj. Ni nur povus pensi pri ili, sed ne interagi. Tamen, fronte al ĉi tiu sperto, ni homoj tuj ekkonscii pri la malvereco de tiu sperto.
Nun, tiu ĉi implicus kion? Oni povas tiri la jenajn du konkludojn:
nia menso ne estas influita de iu ajn fizika estaĵo, kiu instigas ĝin kredigante nin, ke nia mondo estas reala, kiam, efektive, ĝi estas simulita (se vi volus, vi povus nomi tion matrico-efiko, laŭ la filmo Matrix): la nombro da kalkuloj necesaj estus tro granda por iu ajn estaĵo kaj komputilo, kiu apartenus al nia konata mondo;
ĉia halucino ne povas esti tro detaligita: halucinoj estas speco de simulado, kiu plenumiĝas en nia menso; konsidere ke nia cerbo havas limitajn kalkulo-kapablojn (malgraŭ tiuj kapabloj tre multe preterpasas la nunajn plej potencajn komputilojn), tiuj halucinoj ne povas esti tro peza por la cerbo.
Nun, legante ĉi tiujn aferojn, mi repensis pri la konsciaj sonĝoj (tiuj kie ni ekkonscias kaj restas konsciaj pri la fakto, ke tiu estas sonĝo, lasante al ni la eblon de interagado kun la sonĝa medio). Mi ne povas forgesi la teknikojn proponitajn por probabiligi tiajn sonĝojn. Oni devas fari du aĵojn ĉiutage:
plurfoje demandi al ni mem, ĉu mi estas sonĝanta?
plurfoje provi ŝalton de la lumo en la ĉambroj (aŭ ŝalti ian ajn elektra-ilon).
Se la unua konsilo estas memkomprenebla, la dua ŝajnas stranga.
Ambaŭ la konsiloj baziĝas sur la fakto, ke se ni alkutimiĝas al iu ajn ago dum la tago, estas probabla, ke dum la sonĝoj tiu ago estas plenumita de ni. Do, kial ŝalti la lumojn? Strange, sed vere!, la ŝaltiloj en la sonĝoj kutime ne funkcias!
Ĉi tiu aperis en mia menso, kiam mi estis leganta la libron de Dennet.
Praktike, se mi asertas, ke la halucinoj neeblas, ĉar ili bezonus tiel grandan kalkulado-kapablon, kiun la cerbo mem ne povus plenumi, tiam tio ĉi implicas, ke eĉ la sonĝoj ne povas atingi realo-kvalitan simuladon, ĉar la sonĝoj mem estas produktaĵo de la cerbo.
Do, la nefunkciado de la sonĝaj ŝaltiloj eble dependas de la limoj, kiujn la cerbo spertas, kiam ĝi formas mensan videon. Fakte, la sonĝoj ŝajnas tre precizaj simuladoj de la realo (kun kelka stranga aldono, kiel la eblo de transpasi la murojn aŭ flugi libere sen iu ajn ilo), kaj tamen ili ne estas precizaj.
Tiu ĉi povas memorigi al vi tiujn malnovajn filmojn, kie la ĉefroruloj estis en veturilo, kaj la fono, kiun videblas de ĝi, klare estis fiksa bildo. Tiu fiksa bildo utilis, ĉar ĝi kreis la iluzion, ke tiu veturilo estus vere en alia loko, anstataŭ montri la realon: nome, la veturilo estis en studio de filmado. Kaj pensu pri la kosto de la du metodoj: kun la malvera fono, oni devas aĉeti nuran bildon; kun la vera fono, ni devas porti la tutan trupon (ĉiun personon, kiu laboras por la filmado) en alia loko, eble tre fora, kaj la tutajn necesajn ilojn por filmado. Kompreneble la kosto por la unua metodo estas ege malpli granda.
Kaj tamen, ĉi tiu reduktado de la kosto havas alian koston: inter la multaj spektantoj de la filmoj estus multaj, kiuj rimarkos tiun belan sed malveran fonon, tiele rompante la magion, ke la filmo sukcesis krei ĝis tiam. Tial, se la spektanto perdus sian enmemiĝon, li verŝajne malpli multe ŝatus la filmon, malkonsilante ĝin al siajn amikojn. Kaj ĉi tiu ja estus tre granda problemo!
Reirante al sonĝoj, la komparo estas memkomprenebla: la cerbo ne povas plenumi la tutajn, senfinajn kalkuladojn necesajn por akiri la alta-nivelan simuladon, kaj do malpliigas la kostojn, farante kelkan artifikon, kiu tute kontraŭas la realon, permesante kelkan pli atenteman personon rimarki ĝin dum sonĝo kaj samtempe ekkonsciigante ĝin pri la sonĝo mem!
Certe, la efiko estus tute la mala kompare kun la filmo: konsciaj sonĝoj estas tre allogaj!